ماهی اوزون برون

یکی از بهترین ماهی هایی که در دریای خزر به وفور یافت می شود، ماهی اوزون برون است که در ردیف ماهی های خاویار  و پرارزش ایرانی محسوب می شود. این ماهی به دلیل تولید خاویار ارزش زیادی دارد و یکی از منابع ارزی کشور است. اوزون برون یک واژه ترکی و به معنای دماغ دراز است. پوزه این ماهی کشیده است و به همین دلیل با این نام خوانده می شود. دریای خزر به عنوان بزرگترین زیستگاه ماهی ازون برون است. به طوری که در سواحل جنوبی دریای خزر زندگی می کند. البته این ماهی در دریای سیاه هم وجود دارد. 
این ماهی در زبان محلی دراکول و سورگاوزون نیز خوانده می شود. در زبان انگلیسی هم با نام های South caspian،  stelute sturgeon، star sturgeon، stellate storgeonنامیده می شود. نام علمی اوزون برون AcIpeNser Stwllotus Stellotus است.

مشخصات مورفولوژی ماهی اوزون برون

خاویار اوزون برون دارای بدنی کشیده و دراز است. پوزه ماهی نیز باریک و کشیده است. روی لب پایینی و سر ماهی نیز بریدگی به چشم می خورد. این ماهی دارای سیبیلک های کوتاه است. قسمت پهلو و پشت این نوع ماهی، به رنگ سیاه و قسمت شکم ماهی نیز رنگ روشن است. 

طول بدنش حداقل 123 سانتی متر و حداکثر به 241 سانتی متر می رسد. این ماهی دارای 5 ردیف استخوان است و در پشت ماهی نیز 9 تا 16 استخوان وجود دارد. یکی دیگر از مشخصات ماهی اوزون برون وجود 9 تا 14 استخوان در ناحیه شکم است. روی بدن ماهی نیز ستاره های روشن دیده می شود.

مشخصات بیولوژی اوزون برون خزر

ویژگی های اوزون برون خزر عبارت است از:
خاویار اوزون برون مهاجر است و اغلب در رودخانه های گرم زندگی می کند. زیستگاه ماهی دارای بستر ماسه ای، شنی و رسی است که می توانند به راحتی در آن حرکت کنند. این ماهی خانه خود را در 50 تا 300 متری عمق دریا می سازد. دمای آب نیز باید بین 4 تا 27 درجه باشد.
اوزون برون خزر از نرم تنان تغذیه می کند. غذای این ماهی بیشتر از 400 سانتی متر طول دارد. سگ ماهی و گاو ماهی غذای این ماهی است که گاهی طول آنها به 800 سانتی متر می رسد.

اوزون برون خزر تا یک و نیم متر رشد می کند و در 12 سالگی نیز به بلوغ می رسد که در این سن می تواند تخم ریزی کند. این ماهی هر سال دو بار برای تولید مثل آماده می شود. زمان تخم ریزی این ماهی در دو ماه پایانی فصل بهار است و در دمای بین 12 تا 14 درجه تخم ریزی می کند. در هر بار تخم ریزی، اوزون برون ایرانی می تواند بین 15 تا 333 هزار تخم تولید کند. تمامی فرآیند تولید مثل این ماهی در رودخانه انجام می شود. 

نحوه زیست اوزون برون دریایی

اوزون برون دریایی به صورت دسته جمعی مهاجرت می کند که ابتدا وارد رودخانه می شوند. از جمله رودخانه های ایران که محل زیست این نوع ماهی است می توان به رودخانه بابل رود، سرخ رود، کورا، گریان رود و تجن اشاره کرد. اوزون برون دریایی در اوایل شهریور تا پاییز به آب های گرم می رود و در فصل بهار از فروردین تا خرداد نیز به مناطق سردسیر مهاجرت می کند. 

ارزش اقتصادی ماهی اوزون برون

اوزون برون تازه به دلیل تولید خاویار ارزش اقتصادی زیادی دارد. همچنین گوشت اوزون برون تازه دارای ارزش غذایی است. در صنعت تولید چسب نیز از کیشه شنای این ماهی استفاده می شود. 600 درصد از خاویار کشور توسط این ماهی تولید می شود. در حال حاضر تدابیر زیادی برای حفاظت از ماهی اوزون برون صورت گرفته است. زیرا صید بیش از حد، ساخت و ساز  سد، تخریب رودخانه، آلودگی رودخانه ها و ... موجب کاهش میزان این ماهی شده است.

در ایران تلاش زیادی شده است تا این ماهی به صورت پرورشی تولید شود که برای اولین بار تخم اوزون برون از ماهی های پرورشی بدست آمده است. اوزون برون ایرانی با طول 122 سانتیمتر می تواند تا 10700 گرم خاویار تولید کند. در حال حاضر  در کشور، اوزون برون به صورت پرورشی تولید و نگهداری می شود و تلاش شده تا عمده خاویار از این نوع ماهی تهیه شود. در این صورت اوزون برون ایرانی که در رودخانه زیست می کند، با انقراض مواجه نمی شود.

ارزش غذایی ماهی اوزون برون

همانطور که گفتیم ماهی اوزون برون دارای ارزش غذایی بالایی است. به طوری که دارای 17،8 درصد پروتئین، 9،5 درصد چربی و 71،7 درصد رطوبت است. نوع اوزون برون پرورشی دارای 21 درصد پروتئین، 1،4 درصد چربی و 76،88 درصد رطوبت است. تخم اوزون برون دارای ارزش غذایی زیادی است و از نظر اقتصادی هم برای کشور اهمیت زیادی دارد.طبق تحقیقات انجام شده میزان پروتئین گوشت اوزون برون پرورشی نسبت به اوزون برون دریایی بیشتر است و میزان چربی آن کم تر می باشد. طرز تهیه اوزون برون متفاوت است و هرکس طبق تجربه می تواند یک غذای فوق العاده از اوزون برون تهیه کند. طرز تهیه اوزون برون را می توان با در نظر گرفتن علایق نسبت به ترش یا شیرین بودن آن انجام داد.

خطر انقراض ماهی اوزون برون

این ماهی در حال انقراض است و همین امر دولت را برای تصمیم گیری جدی در این مورد وا داشته است. دریای خزر بیش از 93 درصد خاویار جهان را تامین می کند که بهره برداری بیش از حد نیز به نسل ماهی های خاویار آسیب جدی وارد کرده است. 

گوشت اوزون برون تازه اغلب به صورت کبابی مصرف می شود که نسبت به سایر ماهی های خاویار قیمت مناسب تری دارد. با  این وجود نباید به نسل این ماهی بی توجهی کرد. بلکه میزان صید آن باید متناسب با میزان تولید مثل باشد. به طوری که پس از چند سال شاهد کاهش تولید این ماهی نباشیم. از جمله مواردی که کشور باید به آن توجه کند، جلوگیری از صیدهای غیرمجاز اوزون برون ایرانی، جلوگیری از ورود آلاینده ها به دریا و رودخانه ها می باشد. نوع دیگری از آن اوزون برون پرورشی است و جهت بالا بردن ساختار تولید مثل در ماهیان خاویاری امکان تکثیر مصنوعی اوزون برون پرورشی به صورت پروژه انجام شد و نتایجی از آن حاصل شد.